(Thủy sản Việt Nam) - Trong điều kiện mặn xâm nhập sâu tại ĐBSCL như hiện nay thì con tôm đang tỏ rõ ưu thế so với cây lúa. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, tận dụng thì có thể nhưng nếu xác định tôm “thay” lúa thì quá mạo hiểm. Bởi nguồn nước nuôi tôm khó đảm bảo cho các cây trồng, vật nuôi khác.

Cứu nguy trước mắt

Hạn, mặn đã khiến vựa tôm, lúa ĐBSCL chìm trong khó khăn. Tại Bạc Liêu, theo Sở NN&PTNT, hạn hán, xâm nhập mặn đã dẫn đến tình trạng thiếu nước ngọt phục vụ sản xuất, toàn tỉnh đã có khoảng 6.000 ha tôm - lúa bị thiệt hại, nặng nhất là huyện Hồng Dân bị thiệt hại khoảng 4.000 ha, huyện Vĩnh Lợi hơn 1.300 ha… Tỉnh đang kiến nghị Bộ NN&PTNT, Chính phủ hỗ trợ 170 tỷ đồng để khắc phục.

Tại nhiều địa phương, trong khi chờ được hỗ trợ, nhiều người dân đã nhanh tay chuyển đổi sản xuất để tự cứu mình. Như ở Kiên Giang, mặc dù biết trước tình hình trồng lúa khó khăn do thời điểm cuối năm ngoái không có lũ, nhiều nông dân chọn giống lúa ngắn ngày để tránh hạn, tuy nhiên vẫn không “lại với trời”, xâm nhập mặn và hạn xảy ra quá sớm và lan nhanh khiến nông dân trở tay không kịp. Nhiều công đất lúa mất trắng. Quyết không bỏ hoang đất, người dân xả nước vào ruộng để nuôi tôm.

Mô hình tôm - lúa được nhiều địa phương ở ĐBSCL áp dụng - Ảnh: Phan Thanh

Ông Năm Tạo ở xã Vĩnh Phong, huyện Vĩnh Thuận cho biết, đợt hạn này gia đình ông mất trắng 16 công đất lúa mùa với chi phí hơn 20 triệu đồng. Tuy nhiên, không chịu bó tay, gia đình ông cải tạo đất, bơm nước vào để thả tôm. “Nếu đầu tư đúng cách và kỹ thuật thì vụ tôm này tôi bán thu lợi hơn 20 triệu đồng”, ông Năm Tạo cho biết thêm.

Tại huyện Gò Quao, cũng giống nhiều gia đình nông dân khác, ông Cao Văn Hội cũng mất trắng 20 công đất lúa. Nhưng ông lạc quan hơn cho rằng, phải chuyển đổi nuôi trồng để phù hợp với tình hình thời tiết.

Từ hơn 10 năm trước, ông Hai Triều (huyện U Minh Thượng) đã chuyển 5 ha đất sang nuôi một vụ lúa - một vụ tôm. Ông cho biết, nếu chỉ làm lúa thì mỗi năm lãi cao nhất cũng chỉ hơn 20 triệu đồng/ha. Còn làm 1 vụ lúa, 1 vụ tôm thì lãi gấp đôi. Cái hơn của nuôi tôm là năm nào mà bị dịch bệnh cũng không mất trắng như lúa năm nay.

Nói về tình hình này, đại diện Phòng NN&PTNT huyện An Minh (Kiên Giang) cho rằng, huyện đã chuyển dịch theo hướng giảm diện tích tôm - lúa, tăng diện tích chuyên canh thủy sản do một số diện tích tôm - lúa giáp với vùng chuyên canh giờ khó trồng được. Huyện cũng sẽ lấy ý kiến người dân trong vùng để họ tự quyết định sản xuất.

Nhưng không thể thay thế

Tại Cà Mau hiện nay, nhiều vùng quy hoạch đất trồng lúa nhưng một số hộ tự ý tháo nước mặn nuôi tôm, thấy hộ này lãi, hộ khác lại làm theo. Không chỉ lúa bị ảnh hưởng, mà nhiều diện tích nuôi cá nước ngọt cũng nguy cơ mất trắng. Chủ tịch UBND xã An Xuyên, TP Cà Mau Nguyễn Thanh Hùng chia sẻ: Việc người dân tự ý tháo nước mặn nuôi tôm xảy ra vào thời điểm ngay Tết, xã đã đắp lại 2 lần nhưng một số hộ lại tiếp tục bửa bờ đưa nước mặn vào. Đến nay, toàn khu vực 2 ấp là Tân Thời và Tân Dân hầu như đã ngấm mặn bởi đất khô, nứt nẻ nên thấm rất nhanh, khó lòng khắc phục.

Ngành chức năng cấm cứ cấm, bà con nuôi cứ nuôi nên dẫn đến tình trạng ở nhiều địa phương con tôm đã lấn át, dù là vùng quy hoạch chuyên lúa hay tôm - lúa. Và đến nay, diện tích nuôi tôm ngoài quy hoạch đang phát triển ngoài tầm kiểm soát của chính quyền địa phương.

Phó Chủ tịch UBND xã Khánh Lâm (huyện U Minh) cho biết: Hiện trạng nuôi tôm ngoài quy hoạch của xã rất lớn. Mặc dù xã chỉ được quy hoạch 220 ha nuôi tôm ở Ấp 1, tuy nhiên đến nay, toàn xã đã có 1.070 ha nuôi tôm, thậm chí nhiều người bắt đầu chuyển sang nuôi công nghiệp.

Trước thực trạng trên, ngày 2/3/2016, UBND tỉnh Cà Mau đã có Công văn yêu cầu ngăn chặn tình trạng đưa nước mặn vào vùng ngọt hóa để nuôi tôm. Theo đó, yêu cầu UBND các huyện: U Minh, Thới Bình, Trần Văn Thời, TP Cà Mau đẩy mạnh công tác tuyên truyền tác hại của việc tự phát đưa nước mặn vào vùng ngọt hóa, vùng sản xuất lúa 2 vụ và đất lâm nghiệp để nuôi tôm; tăng cường công tác tuần tra, kiểm soát để kịp thời phát hiện, ngăn chặn, xử lý tình trạng trên, không để tình hình diễn biến phức tạp.

Vì khó khăn và vì lợi nhuận, vấn đề tranh chấp giữa con tôm và cây lúa khó có hồi kết. Làm gì để hài hòa lợi ích và hợp lý sản xuất, ngành chức năng cần vào cuộc mạnh mẽ hơn nữa. Và nhất là có giải pháp để đảm bảo hiệu quả sản xuất lâu dài. Để thành công kéo dài, ông Năm Tạo (xã Vĩnh Phong, huyện Vĩnh Thuận, Kiên Giang) cho rằng, làm 1 vụ lúa, 1 vụ tôm sẽ hạn chế rủi ro hơn. Mùa mưa thì làm lúa, mùa nắng thì nuôi tôm. Cùng đó phải tuân thủ khuyến cáo của ngành chuyên môn và lịch thời vụ. Dùng lúa ngắn ngày cho vụ lúa, không thả nuôi tôm nối bầy dồn dập như trước để có thời gian rửa mặn, xổ phèn đúng quy trình kỹ thuật.