Dự án Cải thiện Nghề cá (Fishery Improvement Project - FIP) là sáng kiến toàn cầu nhằm cải thiện nghề cá theo hướng bền vững. Tại Việt Nam, mô hình này đặc biệt phù hợp với nghề khai thác bằng lưới kéo – vốn đang chịu áp lực từ yêu cầu chống khai thác IUU và hội nhập thị trường quốc tế. 

Hiện nay, nhu cầu thị trường ngày càng tăng đối với hải sản bền vững đã dẫn đến sự tăng trưởng đáng kể số lượng các dự án FIP. “FIP Vũng Tàu” được khởi xướng từ tháng 11 năm 2015 bởi các doanh nghiệp sản xuất bột cá và dầu cá của tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (nay là thành phố Hồ Chí Minh) và các đối tác, nhà sản xuất thức ăn chăn nuôi lớn tại Việt Nam như Tập đoàn CP, Nutreco, Thăng Long.

Tháng 6/2020, “FIP Vũng Tàu” đã đăng ký với Tổ chức Quốc tế Fishery Progress là “FIP Dự bị cho nghề lưới kéo đa loài ở tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu” với 10 thành viên tham gia, gồm 3 công ty sản xuất thức ăn chăn nuôi và 7 công ty sản xuất bột cá của tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. “FIP Vũng Tàu” là FIP nghề cá đa loài đầu tiên được công nhận tại Việt Nam, đáp ứng các tiêu chuẩn về truy xuất nguồn nguyên liệu cung ứng có trách nhiệm và bền vững.

Mục đích chính của “FIP Vũng Tàu” là giúp các công ty bột cá tại Vũng Tàu đi tiên phong trong việc đáp ứng yêu cầu mua nguyên liệu biển có trách nhiệm và đủ điều kiện tham gia vào chuỗi giá trị thủy sản từ nguyên liệu đầu vào, đến nuôi trồng - xuất khẩu, bắt đầu từ tác nhân đầu chuỗi là các công ty sản xuất bột cá và dầu cá, đến các công ty sản xuất thức ăn thủy sản. Điều này có nghĩa là các bên tham gia “FIP Vũng Tàu” sẽ cung cấp các nguồn lực cần thiết để hỗ trợ và thúc đẩy nghề cá tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu phát triển bền vững. 

Bên cạnh việc cải thiện môi trường biển và đa dạng sinh học, “FIP Vũng Tàu” còn giúp các công ty bột cá và dầu cá chứng minh nguyên liệu có nguồn gốc từ biển của họ được mua từ nghề cá có trách nhiệm, và do đó đủ điều kiện để đánh giá theo tiêu chuẩn quốc tế MarinTrust; đồng thời được bán các sản phẩm bột cá của mình cho các công ty sản xuất thức ăn tổng hợp, phục vụ hoạt động nuôi trồng thủy sản xuất khẩu.

Hiện tại, các chứng nhận nuôi trồng thủy sản bền vững như ASC (Aquaculture Stewardship Council), BAP (Best Aquaculture Practices); chứng nhận khai thác thủy sản bền vững, có trách nhiệm như Marin Trust, MSC (Marine Stewardship Council) dần trở thành yêu cầu bắt buộc đối với các sản phẩm thủy sản xuất khẩu vào EU và Mỹ. Cả hai thị trường này ngày càng siết chặt hơn việc kiểm soát nguồn gốc thủy sản nhập khẩu, đòi hỏi truy xuất nguồn gốc đầy đủ, chặt chẽ và minh bạch.

Để nắm bắt nhu cầu và yêu cầu ngày càng khắt khe hơn của các nước nhập khẩu, ngay từ những năm 2015-2016, các doanh nghiệp chế biến bột cá và dầu cá của Việt Nam đã chú trọng nghiên cứu, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về sản xuất bền vững. Các tiêu chuẩn này không chỉ tập trung vào khía cạnh kỹ thuật nuôi trồng, mà còn bao gồm các yếu tố về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc và các yêu cầu về bảo vệ môi trường, trách nhiệm xã hội. Từ đó, công ty có thể xuất khẩu các mặt hàng thủy sản tới các thị trường  khó tính như EU, Mỹ, Nhật Bản với giá bán cao hơn từ 5-10%.

Cuối tháng 7/2025, Chi hội Bột cá và dầu cá Bà Rịa - Vũng Tàu và Phân viện Nghiên cứu Hải sản phía Nam đã tổ chức tập huấn tiêu chuẩn MarinTrust và thực hành IUU.

Ông Đinh Xuân Lập - Phó Giám đốc Trung tâm ICAFIS (Hội Thủy sản Việt Nam) nhận định: Tiêu chuẩn MarinTrust là cánh cửa giúp bột cá và dầu cá Việt Nam vượt qua rào cản IUU. Theo thống kê năm 2024, tổng sản lượng thức ăn chăn nuôi của Việt Nam là 21,5 triệu tấn; trong đó, lượng bột cá dùng để sản xuất thức ăn chăn nuôi ước khoảng 2,15 triệu tấn. Yêu cầu đặt ra đối với nguồn nguyên liệu thủy sản (bột cá và dầu cá) dùng để sản xuất thức ăn chăn nuôi đó là tính minh bạch và an toàn. Nếu nguồn nguyên liệu thủy sản của Việt Nam không đáp ứng các yêu cầu quốc tế thì doanh nghiệp nuôi trồng thủy sản Việt Nam buộc phải nhập khẩu nguyên liệu thủy sản từ nước ngoài. Khi đó, sản phẩm thủy sản nuôi trồng của Việt Nam mới được thị trường thế giới chấp nhận.

Trong bối cảnh thủy sản khai thác của Việt Nam đang bị Ủy ban Châu Âu (EC) áp dụng thẻ vàng thì việc tuân thủ các quy định phòng, chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) càng trở nên cấp thiết. Đối với lĩnh vực nuôi trồng thủy sản, nếu các doanh nghiệp khai thác thủy sản không chấp hành các khuyến nghị của EC thì các công ty sản xuất nuôi trồng thủy sản sẽ phải nhập nguồn bột cá từ nước ngoài với chi phí lớn.

Thẻ vàng IUU đang đặt ra cho ngành thủy sản Việt Nam nhiều thách thức. Việc tích hợp các tiêu chuẩn quốc tế vào quy trình quản lý và sản xuất là bước đi chiến lược. Đối với lĩnh vực sản xuất bột cá, MarinTrust là một tiêu chuẩn quốc tế về nguồn gốc và sản xuất nguyên liệu biển có trách nhiệm. Việc Việt Nam tiếp cận và áp dụng MarinTrust mang lại nhiều ý nghĩa thiết thực như nâng cao uy tín, giá trị sản phẩm; đảm bảo truy xuất nguồn gốc và phòng chống IUU. Ngoài ra, MarinTrust còn thúc đẩy nâng cao năng lực quản lý và góp phần quan trọng gỡ “thẻ vàng” IUU.

Vì vậy, MarinTrust không chỉ là một tiêu chuẩn, mà còn là lời khẳng định về cam kết khai thác có trách nhiệm. Khi các sản phẩm và nguyên liệu thủy sản đạt tiêu chuẩn MarinTrust sẽ có khả năng tiếp cận sâu hơn vào các thị trường khó tính. Các yêu cầu của MarinTrust về tính bền vững và chống IUU hoàn toàn tương thích với khuyến nghị của EC.

FIP Vũng Tàu – Điểm sáng ấn tượng

Trong thời gian qua, FIP Vũng Tàu đã thực hiện nhiều khóa đào tạo ngắn hạn về Luật Thủy sản 2017 cho các bên liên quan. Đến nay, FIP Vũng Tàu đã được công nhận trên trang web MarinTrust là “Dự án thí điểm Cải tiến nghề cá đa loài”. Bên cạnh đó, FIP Vũng Tàu còn tổ chức thành công buổi gặp mặt giữa MarinTrust và các đối tác; tổ chức thành công các cuộc họp về "Thu thập dữ liệu nghề cá đa loài và chia sẻ dữ liệu giữa các bên liên quan", cuộc họp về diễn giải các yêu cầu của tiêu chuẩn MarinTrust cho các công ty bột cá và dầu cá là thành viên của FIP Vũng Tàu…

Được sự hỗ trợ của Cục Thủy sản và Kiểm ngư, Sở Nông nghiệp và Môi trường, … cùng các bên liên quan, FIP Vũng Tàu đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ. Chương trình FIP toàn cầu và Tổ chức MarinTrust ghi nhận: FIP Vũng Tàu là một trong những dự án có tiến độ và kết quả tốt. Mặc dù năm 2025 có nhiều biến động về kinh tế - xã hội, nhưng FIP Vũng Tàu vẫn đạt được nhiều thành công quan trọng. Nhiều doanh nghiệp tham gia dự án đã đạt được các chứng nhận quốc tế.

Điển hình như Công ty TNHH C.P. Việt Nam – Chi nhánh kinh doanh thủy sản tại Vĩnh Long vừa được cấp chứng nhận ASC Feed Standard do Tổ chức Bureau Veritas cấp, công nhận hệ thống sản xuất thức ăn tôm theo mô hình sản xuất cân bằng khối lượng (Mass Balance) đạt chuẩn ASC. Chứng nhận có hiệu lực đến năm 2028, mở ra cơ hội tăng cường xuất khẩu và khẳng định uy tin trên thị trường thế giới.

Tương tự, Chi nhánh Thuận Đạo của Công ty TNHH Nutreco International (Vietnam) cũng được chứng nhận ASC Feed Standard cho các dòng sản phẩm như tôm, cá tra, cá rô phi, cá biển nhiệt đới, cá nước ngọt và các loài cá đặc hữu khác. Doanh nghiệp này hiện áp dụng mô hình Mass Balance, đảm bảo truy xuất nguồn gốc và kiểm soát chất lượng đầu vào nghiêm ngặt.

Một dấu ấn khác là Công ty TNHH Phúc Lộc Vũng Tàu – đơn vị sản xuất nguyên liệu thủy sản tại Phú Mỹ (TP.HCM) chính thức được chấp nhận tham gia Chương trình MarinTrust Improver Programme (MarinTrust IP). Đây là minh chứng cho việc nguyên liệu từ nghề lưới kéo đã đáp ứng tiêu chí minh bạch, bền vững – điều kiện then chốt để bước vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Hiện tại, các thành viên trong FIP Vũng Tàu đang hoàn thiện các yêu cầu để tiến tới lấy tiêu chuẩn cao hơn Marin Trust, là tiêu chuẩn chứng nhận đặc biệt cho các thành phần từ biển, đáp ứng các tiêu chuẩn xuất khẩu trên thế giới, chinh phục các thị trường khó tính như Mỹ và EU.

Ngọc Thúy - FICen